Kleine ekphrasis, beeldbeschouwing, bij de affiche voor het programma Sterre der Zee van het UVE
Het beeld in de achtergrond is afkomstig van een oude ikoon. Het betreft de voorstelling van de aankondiging van de geboorte aan de Moeder Gods. Bij zo’n annunciatie is er vrijwel altijd sprake van een symmetrische compositie. Links de engel Gabriël, rechts Maria, meestal zittend. Vaak een achtergrond met decoratieve architectonische elementen.
Deze ikoon is in meerdere opzichten bijzonder.
– Om te beginnen is het een zeer oude ikoon. Het paneel dateert uit de 12e eeuw. Uit die pre-mongoolse periode zijn slechts heel weinig Russische ikonen bewaard gebleven.
– In de tweede plaats de afmeting. Het paneel is wel 238 cm hoog, een levensgrote voorstelling dus.
– Ten derde de monumentale compositie. De ikoon is eigenlijk een soort tweeluik: de linkerhelft wordt beheerst door de aartsengel en rechts staat de Moeder Gods. De achtergrond is een egaal fond, oorspronkelijk verguld. Van het bladgoud is niets meer over, zelfs de witte grondering is grotendeels weggesleten, waardoor de nerven van het lindehout duidelijk te zien zijn.
– Ten vierde: in deze versie van de annunciatie is Maria afgebeeld met het beeld van de nog ongeboren Christus – Immanuel – voor haar borst. Dit kom je eigenlijk alleen maar tegen bij het ikoontype Moeder Gods van het Teken.
Omdat het UVE in dit programma Maria bezingt vonden we deze oervoorstelling wel een geschikt beeld. Gabriël, de boodschapper, is op de affiche rigoureus weggeretoucheerd, slechts delen van zijn vleugel zijn nog opgenomen in de decoratie links.
De betreffende ikoon is oorspronkelijk geschilderd in Novgorod, in de 12e eeuw, waarschijnlijk voor het klooster van de Heilige George, en is bekend onder de benaming Oestjoeg-annunciatie, omdat de herkomst ook in verband wordt gebracht met de stad Veliky Oestjoeg.
In de 16e eeuw is het paneel door Iwan de verschrikkelijke naar de Maria Boodschap-kathedraal in Moskou overgebracht. In de 17e eeuw verhuisde de ikoon naar de Oespenski-kathedraal. In 1918 werd deze door de bolsjewieken gesloten en werd het paneel opgeslagen in het Nationaal Historisch Museum. Sinds 1930 is de ikoon opgenomen in de collectie van de Tretyakov Gallery.
(Henk Roos)
Maria’s van resp.: Edson Chagas (zie ook hier), Jean-Frédéric Schnyder, een onbekende Venetiaanse steenhouwer en Francisco de Zurbarán. Gefotografeerd tijdens bezoek 55e Biennale van Venetië. 2013.